متابولیسم (به فرانسوی: Métabolisme) (به انگلیسی: Metabolism، متابولیزِم) (معادلهای فارسی: دِگَرگشت یا سوختوساز) مجموعهٔ تغییرات ترکیبی و تخریبی (واکنش شیمیایی) در سلولهای موجودات زنده است.
آنزیمهایی که واکنشها را کاتالیز میکنند، به ارگانیسمها اجازه رشد و تولید مثل، حفظ ساختار، و پاسخ به محیط خود را میدهند. متابولیسم به تمام واکنشهای شیمیایی که در ارگانیسم زنده اتفاق میافتد نیز اشاره دارد، از جمله گوارش و انتقال مواد به داخل و بین سلولهای مختلف، که در اینصورت مجموعه واکنشهای درون سلولها، متابولیسم واسطهای یا متابولیسم متوسط (intermediary/intermediate metabolism) نامیده میشود.
متابولیسم معمولاً به دو دسته تقسیم میشود. کاتابولیسم (فروگشت) که باعث شکسته شدن مواد و تولید انرژی به وسیله تنفس سلولی میشود، و آنابولیسم (فراگشت) که برای ساخت اجزای سلول از جمله پروتئینها و اسید نوکلئیک از انرژی استفاده میکند.
واکنشهای شیمیایی متابولیسم در چند مسیر سوختوساز سازماندهی میشوند و طی آنها یک ماده شیمیایی توسط دنبالهای از آنزیمها در طول مجموعهای از مرحلهها به ماده شیمایی دیگر تبدیل میشود. آنزیمها برای متابولیسم ضروری هستند زیرا با اتصال به فرایندهایی که انرژی آزاد میکنند به ارگانیسم اجازه میدهند تا انرژی لازم برای واکنشهای مطلوب را فراهم کنند. آنزیمها بهعنوان کاتالیز باعث میشوند تا واکنشها با سرعت بیشتری عمل کنند. آنزیمها به نظریه کنترل مسیرهای متابولیکی در پاسخ به تغییرات در محیط سلول، یا پیامرسانی سلولی از سلولهای دیگر نیز اجازه میدهند.
سیستم متابولیسم یک ارگانیسم تعیین میکند که کدام ماده سم و کدام ماده برای تغذیه (ماده مغذی) است. به عنوان مثال، بعضی پروکاریوتها از سولفید هیدروژن به عنوان ماده مغذی استفاده میکنند، در حالیکه این گاز برای حیوانات سمی است.
سرعت متابولیسم، میزان سوختوساز پایه (BMR)، بر مقدار مواد غذایی لازم برای ارگانیسم و همچنین توانایی آن در بهدستآوردن غذا تأثیر دارد.
یکی از ویژگیهای قابل توجه متابولیسم، شباهت آن به مسیرهای سوختوساز پایه و اجزای بین گونههای بسیار متفاوت است.
به عنوان مثال، مجموعهای از کربوکسیلیک اسیدها که به عنوان حدواسط در چرخه اسید سیتریک شناخته میشوند در تمام موجودات زنده شناختهشده وجود دارند، در گونههایی از باکتری تک سلولی اشریشیا کلی (E. coli) و پرسلولیهای عظیم مثل فیلها یافت میشوند.
این شباهت قابل توجه در مسیرهای سوخت و ساز احتمالاً به دلیل شباهت اولیه آنها در تاریخ فرگشتی حیات و حفظ اثربخشی آن است.
بهطور خلاصه میتوان گفت: متابولیسم، روندهای شیمیایی هستند که ادامهٔ زندگی را برای سلولها امکانپذیر میسازد.