کُلاژن سازی پوست چگونه است ؟کُلاژن چیست ؟
کُلاژِن (به انگلیسی: Collagen) که از واژه ی یونانی کلا به معنای چسب گرفته شده یک پروتئین سخت، نا محلول و فیبری است که از فراوان ترین پروتئین های بدن است و حدود یک سوم از کل پروتئین های آن را تشکیل می دهد.
کلاژن یکی از مهم ترین اجزای ساختمانی پوست، استخوان و دندان، ماهیچه ها، تاندون ها و رباط ها است. در واقع کلاژن مانند چسبی است که بافت های مختلف بدن را در کنار هم نگه می دارد. یکی از ویژگی خاص این پروتئین خاصیت بازجذبی است، به این معنی که به اجزای کوچک تر تبدیل شده، تغییر شکل می دهد و دوباره جذب بدن می شود. این ویژگی خاص باعث شده که این پروتئین مناسب استفاده در طیف متنوعی از درمان های پزشکی باشد.
حداقل شانزده نوع پروتئین کلاژن در بدن وجود دارد که از بین آن ها سه تا پنج نوع از اهمیت بالایی برخوردارند. به طور مثال کلاژن نوع یک در لایه های پوست وجود دارد که باعث تقویت آن ها می شود. علاوه بر این کلاژن به پوست خاصیت ارتجاعی می دهد و با حفظ آب بافت پوستی مانع از خشکی و چین و چروک می شود.
این پروتئین در درم یا لایه میانی پوست به تشکیل یک شبکه فیبری از سلول ها به نام فیبروبلاست کمک می کند که سلول های جدید روی آن رشد می کنند. این عمل باعث جوان سازی پوست می شود. کلاژن همچنین در تعویض و ترمیم سلول های مرده پوست نیز نقش دارد.
همه ی انواع کلاژن ابتدا به شکل پروکلاژن ساخته می شوند. به این ترتیب که دو آمینو اسید پرولین و گلایسین به کمک ویتامین C با یکدیگر ترکیب می شوند و پروکلاژن را می سازند. بنابراین بدن به طور طبیعی کلاژن را تولید می کند و ما می توانیم با دریافت مقدار مناسبی از مواد مغذی، به بدن در ساخت این پروتئین مهم کمک کنیم.
خوراکی هایی که برای ساخت کلاژن ضروری هستند :
- پرولین سفیده تخم مرغ، جوانه گندم، لبنیات، کلم، مارچوبه و قارچ حاوی آمینو اسید پرولین هستند.
- گلایسین پوست مرغ و ژلاتین منابعی غنی از آمینو اسید گلایسین می باشند.
- مس مس که در فعال کردن آنزیم واکنش ساخت کلاژن نقش دارد در دانه کنجد، پودر کاکائو و عدس یافت می شود.
- ویتامین C ویتامین C که در انواع مرکبات و سبزی ها وجود دارد، در کنار هیالورونیک اسید از مواد ضروری برای ساخت کلاژن در بدن است.
به علاوه مصرف پروتئین های با کیفیت و حاوی آمینو اسید های ضروری که در گوشت قرمز، مرغ، غذاهای دریایی، لبنیات و حبوبات وجود دارند نیز در ساخت کلاژن اهمیت دارند.
اکنون که به اهمیت وجود کلاژن در بدن و نقش مهم آن در حفظ و جوان سازی پوست پی بردیم، بهتر است بدانیم چه عواملی باعث کاهش کلاژن پوست می شوند.
فاکتور هایی که در کاهش و یا از بین رفتن کلاژن پوست نقش دارند:
- افزایش سن هر چه سن بالاتر می رود بدن کلاژن کمتر و با کیفیت پایین تری تولید می کند که باعث کم شدن استحکام و انعطاف پذیری پوست می شود. سرعت این فرآیند نیز بستگی به ژنتیک فرد دارد.
- عوامل محیطی مثل قرار گرفتن در معرض اشعه های UV و هوای آلوده که سرعت پیری پوست را افزایش می دهند.
- رژیم غذایی غلط استفاده ی زیاد از شکر و کربوهیدرات های تصفیه شده مانند آرد سفید باعث کاهش کلاژن بدن می شوند چرا که در توانایی کلاژن در ترمیم خود تداخل ایجاد می کنند.
- سبک زندگی نادرست برای مثال سیگار کشیدن باعث تاخیر در ترمیم زخم های پوستی می شود و یکی از عوامل ایجاد کننده ی چین و چروک است.
همه ی این عوامل هم چنین با تشکیل رادیکال های آزاد سرعت تجزیه ی کلاژن را افزایش می دهند. البته بعضی اختلالات خود ایمنی مانند بیماری لوپوس نیز کلاژن بدن را کاهش می دهند.
داشتن پوستی شاداب، سالم و جوان خواست همه ی ما است و بعضی از ما از به کارگیری بسیاری از روش ها برای جلوگیری از پیری پوست و چین و چروک دریغ نمی کنیم. در ادامه به برخی روش هایی که به ساخت و بهبود کیفیت کلاژن پوست کمک می کنند می پردازیم.
امروزه استفاد از مکمل های غذایی بین مردم رایج شده است و بسیاری ترجیح می دهند به جای مصرف طیفی از مواد غذایی از یک نوع قرص یا پودر مکمل استفاده کنند. یک متخصص تغذیه دراین باره بیان می کند که بسیاری مواد غذایی حاوی فرم قابل دسترس کلاژن برای فرآیند های زیستی بدن هستند و بدن می تواند بلافاصله بعد از مصرف از آن برای ساخت پروتئین استفاده کند.
این ویژگی باعث می شود استفاده از غذاهای دارای کلاژن نسبت به مصرف مکمل ها برتری داشته باشد. در همین راستا یک بررسی در مورد تغذیه و پیری در سال 2012 نشان داد که استفاده از میوه ها و سبزیجات ایمن ترین و سالم ترین روش برای تقویت و سلامت پوست هستند.
منابع غذایی حاوی کلاژن چیست ؟
سوپ استخوان
یکی از غذا های غنی از کلاژن، آبگوشت یا سوپ استخوان است. از آن جایی که این غذا حاوی آب میان بافتی خارج شده از استخوان ها است منبعی سرشار از کلاژن، منیزیم، فسفر، کلسیم، اسیدهای آمینه و بسیاری از مواد مغذی دیگر است.
ژلاتین
ژلاتین فرم پخته شده ی کلاژن است که معمولا از استخوان های گاو، گوسفند، مرغ و ماهی به دست می آید. ژلاتین حاوی 98 تا 99 درصد پروتئین است. مطالعات نشان داده با اینکه بدن قادر به تولید گلایسین است اما مقدار آن برای نیاز های مختلف کافی نیست و ما باید از منابع تغذیه ای، گلایسین کافی به بدن برسانیم.
ژلاتین منبعی غنی از این ماده است. فرم های مختلفی از ژلاتین برای مصرف وجود دارند مانند جوشانده ی استخوان یا آبگوشت که پیشتر به آن اشاره شد، ژله، پودر و ورقه های ژلاتین که همگی مصرف خوراکی دارند.
مکمل های ژلاتینی نیز فرم دیگری از ژلاتین هستند که طبق بررسی های انجام شده بر سلامت پوست و مو تاثیر دارند.
برای مثال در یک مطالعه از دو گروه از زنان خواسته شد تا به مدت 8 هفته از 10 گرم گوشت و 10 گرم مکمل کلاژن ماهی استفاده کنند. نتایج نشان داد گروهی که از گوشت به عنوان منبع کلاژن استفاده کرده بودند حدود 12 درصد و گروهی که از مکمل کلاژن ماهی استفاده کردند حدود 28 درصد به رطوبت پوستشان اضافه شد.
در مطالعه ای دیگر افرادی که مبتلا به آلوپسیا (نوع خاصی از ریزش مو) بودند به مدت 50 هفته تحت درمان با مکمل های ژلاتینی قرار گرفتند و نتایج نشان داد تعداد مو های رشد کرده 29 درصد و رشد توده ی مو در آن ها 40 درصد افزایش داشته است.
بررسی دیگری که نتایج مشابهی در پی داشت بر روی افرادی انجام شد که روزانه 14 گرم ژلاتین مصرف می کردند و بعد از مدتی 11 درصد به ضخامت مو هایشان اضافه شد.
مرغ
بسیاری از مکمل های کلاژن از عصاره ی مرغ ساخته می شوند. اگر تا به حال گوشت مرغ را برش داده باشید متوجه همبستگی بافت آن شده اید. این ویژگی به دلیل وجود مقادیر زیادی کلاژن در آن است. در مطالعات متعددی از گردن و غضروف مرغ به عنوان منبع کلاژن برای درمان آرتروز نام برده شده است.
ماهی
مانند سایر حیوانات، ماهی ها دارای استخوان ها و رباط هایی از جنس کلاژن هستند. اگرچه گوشت ماهی کلاژن مصرفی ما را افزایش می دهد، باید در نظر داشت قسمت هایی از ماهی مانند سر حاوی مقادیر بیشتر و بهتری از کلاژن هستند. همچنین پوست ماهی حاوی پپتیدهای کلاژن است.
سفیده تخم مرغ
اگرچه تخم مرغ مانند بسیاری از محصولات حیوانی بافت همبند ندارد، اما سفیده تخم مرغ دارای مقادیر زیادی پرولین، یکی از اسیدهای آمینه لازم برای تولید کلاژن است.
مرکبات و توت ها
واضح است که ویتامین C نقش مهمی در تولید پروتئین کلاژن دارد. بنابراین دریافت مقدار کافی از این ویتامین در رژیم غذایی بسیار مهم است. همانطور که می دانیم مرکباتی مانند پرتقال، گریپ فروت و لیمو پر از این ماده مغذی هستند که می توان آن ها را جدا یا در سالاد ها استفاده کرد.
اگرچه کمتر شنیده ایم که توت ها حاوی ویتامین C باشند، واقعیت این است که توت فرنگی در مقایسه با مرکبات از ویتامین C بیشتری برخوردار است. تمشک، زغال اخته و توت سیاه نیز علاوه بر ویتامین C حاوی آنتی اکسیدانت های زیادی هستند که از پوست در برابر آسیب های محیطی مراقبت می کند.
سیر
سیر نه تنها یک طعم دهنده ی مناسب برای غذا ها است، بلکه حاوی منابع گوگرد نیز می باشد. این ماده ی معدنی به سنتز کلاژن و جلوگیری از تجزیه ی آن کمک می کند. البته باید توجه داشت برای بهره مندی از این خاصیت ویژه ی سیر مصرف مداوم و طولانی آن لازم است که با توجه به فواید بی نظیر تغذیه ای آن بسیار مفید خواهد بود.
سبزیجات برگ دار و گوجه فرنگی
سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم پیچ و چغندر که رنگ سبز خود را از کلروفیل های برگ هایشان می گیرند، طبق برخی مطالعات جدید علاوه بر خاصیت آنتی اکسیدانتی تولید پیش ماده ی کلاژن را در بدن افزایش می دهند.
یکی دیگر از منابع ویتامین C گوجه فرنگی است، به طوریکه یک گوجه ی متوسط حدود سی درصد از ویتامین C لازم برای ساخت کلاژن را در بدن فراهم می کند.
انواع لوبیا
لوبیا ها با دارا بودن انواع آمینو اسید های ضروری برای ساخت کلاژن، منبعی سرشار از پروتئین هستند. همچنین این حبوبات حاوی مقادیر مناسبی از مس هستند که برای تولید کلاژن لازم است.
بادام هندی
اگر به خوردن آجیل علاقمند هستید بادام هندی را حتما به میان وعده های خود اضافه کنید. این ماده ی مغذی حاوی مس و زینک فراوانی است که از آن ها در ساخت کلاژن استفاده می شود.
فلفل دلمه ای
انواع فلفل دلمه ای و به خصوص فلفل دلمه ای قرمز رنگ حاوی ماده ای ضد التهابی به نام کپسیسین است که از پیری پوست در اثر افزایش سن جلوگیری می کند.
اگرچه همیشه مصرف مواد غذایی تازه و سبزیجات اولین پیشنهاد هر پزشکی است اما همانطور که پیش تر اشاره شد مکمل های کلاژنی در قالب پودر و قرص نیز از منابع مورد اطمینان کلاژن هستند. مصرف این مکمل ها راه ساده تری است که اکثر افراد از آن استقبال می کنند. هنوز مطالعات زیادی در زمینه ی اثرات مصرف این مکمل ها وجود ندارد اما مطالعات انجام شده نشان می دهد مکمل های کلاژنی ممکن است به بهبود بافت پوست و توده عضلانی و کاهش درد آرتروز کمک کنند. در زیر نمونه هایی از این بررسی ها آورده شده است.
یک بررسی نشان داد که کلاژن با جلوگیری از خشکی پوست و کاهش چروک ها، روند پیر شدن پوست را کند می کند. در این مطالعه زنانی که به مدت هشت هفته از مکمل های حاوی 5 – 2.5 گرم کلاژن استفاده کردند در مقابل آن هایی که این مکمل را مصرف نکردند، دارای پوستی منعطف تر بودند در حالی که گروه دوم پوستی خشک تر داشتند.
مطالعه ی دیگری نشان داد زنانی که به مدت دوازده ماه نوشیدنی های حاوی کلاژن مصرف کردند در مقابل گروه شاهد که از این نوشیدنی ها استفاده نکردند، پوستی مرطوب تر داشتند و عمق چروک های پوستی آن ها کاهش پیدا کرد.
براساس این مطالعات مکل های کلاژنی با تحریک بدن به ساخت کلاژن بیشتر باعث کاهش چین و چروک پوستی می شوند. علاوه بر این، مصرف مکمل های کلاژن ممکن است باعث افزایش تولید پروتئین های دیگری شود که به داشتن پوست سالم کمک می کنند، از جمله ی این پروتئین ها الاستین و فیبریلین می باشند.
آیا کرم های کلاژن کاربردی هستند؟
احتمالا هنگام بررسی و خرید محصولات مراقبت از پوست به کرم ها یا سرم هایی برخورده اید که ادعا شده در آن ها کلاژن وجود دارد و اثرات ضدپیری و جوان سازی دارند. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که کلاژن پروتئینی با ساختار مولکولی بزرگ است که قابلیت جذب از طریق پوست را ندارد. بنابر این محصولات پوستی حاوی کلاژن نمی توانند به ذخیره ی کلاژن بدن بیفزایند.
اما اخیرا کرم ها و محصولاتی ساخته شده اند که حاوی پپتید های کلاژن هستند. این پپتید ها که در آزمایشگاه تولید می شوند نسبت به مولکول کلاژن کوچک تر هستند و قابلیت جذب از طریق پوست را دارند.
راهکار های کلینیکی افزایش کلاژن پوست
به جز کمک به تولید کلاژن از طریق مصرف خوراکی های مختلف، درمان های کلینیکی که امروزه طرفداران بیشتری پیدا کرد اند راه های ایمن و سریعی برای جلوگیری از پیری و چین و چروک پوست در اثر کاهش کلاژن هستند. در ادامه به برخی از این درمان های رایج می پردازیم.
تزریق کلاژن و پرکننده های پوستی
به عبارت ساده، تزریق کلاژن یعنی وارد کردن ماده ی جایگزین کلاژن طبیعی به لایه ی زیرین پوست که در پی آن پوست درست مانند زمانی که غنی از کلاژن است صاف و انعطاف پذیر می شود و بافتی محکم و سفت خواهد داشت.
زیدرم و زیپلاست که کلاژن های تزریقی گاوی هستند در دهه ی 80 میلادی بسیار طرفدار پیدا کردند. این نوع کلاژن ها مستقیما به درم (لایه ای از پوست و زیر اپیدرم که محل نگهداری کلاژن و الاستین است) تزریق می شوند.
امروزه پرکننده ها یا فیلرهای دیگری نیز برای کسانی که مایل به استفاده از محصولات مشتق حیوانی نیستند در روش تزریق مورد استفاده قرار می گیرند. جوودرم و رستیلن دو فیلر معروف از این دسته هستند که حاوی هیالورونیک اسید هستند. این ماده ی طبیعی نه تنها باعث تقویت و استحکام پوست می شود بلکه قادر به نگهداری آب تا هزار برابر وزن خود است و هنگام نیاز پوست به رطوبت، آب رسانی به آن را انجام می دهد.
در همین مورد یک مطالعه که در دانشگاه میشیگان انجام شد نشان داد که تزریق هیالورونیک اسید وگان باعث تحریک تولید کلاژن در بدن نیز می شود. تزریق کلاژن و دیگر فیلرها به صورت، معمولا در نواحی خط لبخند، پیشانی، فاصله ی بین دو ابرو، ناحیه ی بیرونی چشم و چانه انجام می گیرد.
اثرگذاری سریع و بهبود بافت پوست از مزایای این روش است. البته بسته به نوع پوست یا عمق چروک ها تعداد دفعات تزریق متفاوت است.
نور LED قرمز
یکی از درمان های کلینیکی تولید کلاژن، ال ای دی تراپی است. این روش که در شاخه ی نوردرمانی قرار می گیرد تاریخچه ی بسیار جالبی دارد. در دهه ی 90 میلادی دانشمندان ناسا دریافتند که گیاهان زیر طیف های نوری خاصی رشد بیشتر و بهتری دارند. آن ها از این نتیجه استفاده کردند و آزمایشات خود را برای بررسی اثر طول موج های مختلف نور بر روی سرعت ترمیم زخم های پوستی ادامه دادند.
این محققان دریافتند که نور قرمز و امواج فروسرخ سرعت رشد سلول های پوستی را 200 برابر افزایش می دهند. بعد از این کشف متخصصان به فکر استفاده از ال ای دی تراپی برای برطرف کردن بسیاری از اختلالات پوستی، چین و چروک و یا شل شدگی پوست افتادند.
LED تراپی استفاده از رنگ ها و امواج مختلف نور برای نفوذ به لایه های متفاوت پوست و تحریک تولید کلاژن است. برای مثال نور قرمز به لایه ای از پوست نفوذ می کند که سلول های فیبروبلاست در آن وجود دارد. این سلول ها مسئول تولید کلاژن و الاستین یعنی پروتئین های جوان کننده ی پوست هستند. نور قرمز با نفوذ به این ناحیه هم تولید کلاژن را تحریک می کند و هم التهابات پوستی را کاهش می دهد.
نور کهربایی، یکی دیگر از رنگ های موجود در طیف نوری، با اینکه نفوذ کمتری از نور قرمز به دورن پوست دارد باعث افزایش تولید کلاژن و الاستین می شود.
بیشترین نفوذ در میان نور های مختلف مربوط به امواج فروسرخ است که هم به بهبود سریع التهابات پوستی کمک می کند و هم باعث می شود محصولات مراقبت از پوست نفوذ بیشتری به درون پوست داشته باشند.
همانطور که از شرح فرآیند این روش معلوم است، ال ای دی تراپی بسیار کارا و اثربخش است.
میکرودرم ابریژن
این روش راهکاری همه جانبه است که برای درمان بسیاری از اختلالات پوستی از جمله تیرگی ها و لک های پوستی، منافذ باز، آکنه و زخم، اثرات کشیدگی، آفتاب سوختگی، اصلاح تناژ پوست و همینطور از بین بردن چین و چروک استفاده می شود و به طور کلی بر جوان سازی پوست اثر دارد.
در این روش از دستگاهی مخصوص با سطح ساینده استفاده می شود تا سطح رویی پوست را به آرامی لایه برداری کند و به آن ظاهری جوان تر و شاداب تر بدهد. در تکنیکی دیگر از همین روش ذرات آلومینیوم اکسید یا سدیم بی کربنات روی سطح پوست اسپری می شوند و ذرات مرده و برآمده از پوست توسط ساکشن از روی آن برداشته می شوند.
این تکنیک نیز همان اثر جوان سازی را بر پوست دارد. بعد از انجام این فرآیند ممکن است پوست کمی قرمز شود و حتما باید از کرم های مرطوب کننده و ضدآفتاب برای محافظت از پوست استفاده کرد.
از مزایای این روش این است که اثرات آن بر روی پوست حتی در اولین جلسه ی درمان هم قابل مشاهده است اما بسته به نوع پوست و دلیل استفاده از این روش، متخصص پوست تعداد جلسات لازم برای رسیدن به نتیجه ی مورد نظر را تعیین می کند.
هیدرودرم ابریژن
جدیدترین روش میکرودرم ابریژن، تکنیک هیدرودرم است. در این روش همزمان محصولات خاص مراقبت از پوست به آن تزریق شده و لایه برداری نیز انجام می گیرد. این عمل تولید کلاژن را تحریک می کند و جریان خون را در ناحیه ی مورد نظر به حداکثر می رساند.